درمان یبوست در سالمندان

يبوست يکی از مشکلات شايع در سالمندان است که به شدت کيفيت زندگی آنان را تحت تأثير قرار میدهد. با افزايش سن، سيستم گوارشی تغييراتی را تجربه میکند که ممکن است عملکرد روده و تخليه آن را با مشکل مواجه کند. به همين دليل، مراقبت ويژه و صبورانه از سالمندان میتواند آنان را در برابر مشکلات گوارشی ايمن کند. در اين مقاله، به بررسی دلايل ابتلا به يبوست در سالمندان، روشهای درمان و نقش پرستار سالمند در بهبودی سريعتر يبوست میپردازيم.

يبوست چيست؟

در شرايط طبيعی، مدفوع به صورت منظم و روزانه تخليه میشود اما در صورتیکه فرد دچار يبوست شود، تخليه مدفوع کمتر از حد طبيعی و يا با مشکل و دشواری همراه خواهد بود. هر فردی هر از گاهی ممکن است به يبوست مبتلا شود، اما زمانی اين عارضه دردسرساز میشود که حالت مزمن به خود بگيرد. تجمع مدفوع برای مدت طولانی در روده بزرگ، باعث سفت و خشک شدن آن میشود. حدود 16درصد از افراد بالغ به يبوست مزمن دچار هستند و اين درصد در افراد بالای 60سال به حدود 30درصد افزايش میيابد. به دليل اثر چندين عامل محيطی و فيزيولوژيک در بروز يبوست و متعاقب آن افت چشمگير کيفيت زندگی، کمک گرفتن از پرستار سالمند برای حمايت و مراقبت از افراد سالخورده راهکار موثری جهت بهبود سلامت فرد و آرامش اعضای خانواده است.

انواع يبوست در سالمندان چيست؟

دو نوع اصلی يبوست شامل يبوست اوليه و ثانويه است.

يبوست اوليه: يبوست اوليه که به عنوان يبوست عملکردی نيز شناخته میشود، زمانی رخ میدهد که مشکل به عملکرد روده مربوط
است و ناشی از بيماری يا مصرف دارو نيست. گاهی به طور طبيعی حرکات انقباضی روده فرد آهسته است و همين موضوع باعث
دير رسيدن مدفوع به رکتوم و خشک شدن آن میشود. اين حالت اجابت مزاج را سخت و دشوار میکند.

يبوست ثانويه: گاهی کند شدن حرکات روده به دليل اختلالات متابوليک و بيماریهايی مانند ديابت و کم کاری تيروئيد رخ میدهد.
دلايل شايع ابتلا به يبوست ثانويه به شرح زير است:

علت يبوست در افراد مسن چيست؟

بسياری از فرايندهای بدن با افزايش سن تغيير میکنند و يا بهتدريج کارايی خود را از دست میدهند. با بالا رفتن سن شيوع يبوست بيشتر میشود، اما بيشترين فراوانی آن بعد از 60سالگی است. دلايل مختلف يبوست در سالمندان شامل موارد زير است:

لازم به ذکر است که افزايش سن، افراد را در معرض خطر ابتلا به بيماریهای مختلف و تغييرات ساختاری قرار میدهد، ازجمله:

چگونه میتوان از يبوست در افراد مسن پيشگيری کرد؟

اگر فرد سالمند به بيماریهای زمينه دچار است و يا در آنواحد چندين دارو مصرف میکند، ممکن است تصور کنيد که يبوست اجتنابناپذير باشد اما خوشبختانه میتوان با رعايت نکاتی سلامت گوارشی افراد مسن را بهبود بخشيد و از يبوست پيشگيری کرد، از جمله:

بهترين غذاها برای افراد مسن مبتلا به يبوست کدامند؟

فيبر غذايی و آب فراوان کليد رفع يبوست در سالمندان است. غذاهای پرفيبر عبارتند از:

بلغور جو دوسر
نان سبوسدار (مثل سنگک يا نان جو)
عدس و نخود
سويا
انواع توت ها
سيب با پوست

از خوردن فست فودها، غذاهای سرخ شده و غذاهای فرآوری شده اجتناب کنيد زيرا بسيار کم فيبر و يا به طور کلی فاقد فيبر هستند. مواد غذايی شکری و شيرين و همچنين لبنيات نيز خطر ابتلا به يبوست را افزايش میدهند.

يبوست در سالمندان چگونه درمان میشود؟

در حالت ايده آل، يبوست را میتوان بدون مصرف دارو برطرف کرد. اولين هدف در درمان يبوست کاهش علائمی مانند درد شکم و نفخ است. هدف دوم اين است که عملکرد روده منظم و نرم باشد که نيازی به زور زدن در زمان دفع نباشد. ورزش، هيدراته بودن بدن و اصلاح رژيم غذايی بهويژه افزايش مصرف فيبر معمولاً اولين پيشنهادهايی هستند که پزشکان برای رسيدن به اين اهداف ارائه میدهند. چنانچه روشهای غيردارويی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است فرد را از نظر نهفتگی مدفوع معاينه کند. در عارضه نهفتگی مدفوع، توده سفت و خشک مدفوع در روده بزرگ جمع میشود و اجابت مزاج را با مشکل مواجه میکند. در برخی موارد، مدفوع مايع ممکن است از اطراف توده خشک نشت کرده و نهفتگی را پنهان کند. به اين حالت اسهال سرريز میگويند. عارضه نهفتگی مدفوع توسط متخصص گوارش با تنقيه يا پاکسازی روده برطرف میشود. اما برای درمان يبوست بدون نهفتگی، چندين گزينه دارويی و غيردارويی وجود دارد که در برطرف کردن علائم بسيار موثر هستند.

مطالعه مقاله

مشکل سوء تغذیه در سالمندان

چه گزينه های غيردارويی برای درمان يبوست سالمندان توصيه میشود؟

برای برطرف کردن يبوست گزينه های غيردارويی زير میتوانند مفيد باشند:

تغيير در سبک زندگی: اصلاح سبک زندگی و ايجاد عادات سالم میتواند به بهبود تخليه مدفوع کمک کند. به عنوان مثال، فعاليت بدنی منظم مانند پيادهروی موجب تسريع انقباضات روده میشود. همچنين، کاهش استرس و اضطراب نيز تأثير بسزايی بر عملکرد گوارشی دارد.

تغذيه مناسب: مصرف مواد غذايی پرفيبر مانند ميوهها، سبزيجات، غلات کامل در نرم و حجيم شدن مدفوع تأثيرگذار است. فيبر به عنوان يک ماده گياهی، حجم مدفوع را افزايش داده و عملکرد روده را بهبود میبخشد. همچنين، مصرف مايعات کافی مانند آب و آبميوه نيز در نرمی مدفوع و تسهيل تخليه آن مفيد است.

الگوی منظم دفع: ايجاد يک الگوی منظم برای اجابت مزاج در بهبود عملکرد روده موثر است. تنظيم وعدههای غذايی و همچنين ايجاد عادت تخليه در زمان مشخصی از روز میتواند فعاليت روده را تنظيم و تخليه مدفوع را آسان کند.

فيزيوتراپی: برای سالمندانی که دچار مشکلات مزمن گوارشی هستند تمرينات خاص فيزيوتراپی، تاثير قابل توجهی در تسريع حرکات روده و تخليه مدفوع دارند. به منظور انجام بهتر حرکات فيزيوتراپی و ترغيب فرد به انجام مداوم آنها، پرستار سالمند کمک بسزايی به بهبود سلامت عمومی و ارتقای کيفيت زندگی وی میکند.

مداخلات روانشناختی: در برخی شرايط، تنش و اضطراب سبب اختلال در تخليه مدفوع میشود. در اين موارد، روشهای مداخله روانشناختی مانند مشاوره روانشناسی يا تکنيکهای آرامشبخش مثل تمرين تنفس عميق و مراقبه جهت کاهش استرس و بهبود عملکرد روده اثربخش خواهند بود.

مصرف مکملهای غذايی: برخی از مکملهای غذايی در درمان يبوست موثرند. به عنوان مثال، پودرهای پروبيوتيک حاوی باکتریهای مفيدی مانند لاکتوباسيل و بيفيدوباکتر هستند که تعادل بيولوژيکی روده را تقويت میکنند

چه داروهايی برای درمان يبوست سالمندان تجويز میشوند؟

گزينههای دارويی بر اساس مکانيسم اثر به چند دسته تقسيم میشوند. در تجويز دارو چندين فاکتور از جمله علت زمينهای يبوست، شيوه زندگی فرد و سلامت عمومی بيمار در نظر گرفته میشود. اکثر داروهای يبوست به صورت بدون نسخه (OTC) نيز در دسترس هستند اما پزشک با معاينه فرد میتواند داروی مناسبتری را به شما توصيه کند، از جمله:

داروهای حجم دهنده: اين داروها حجم مدفوع را افزايش میدهند تا احساس نياز به اجابت مزاج افزايش يابد. از داروهای حجم دهنده میتوان متيل سلولز، قرص پلی کربوفيل و فيبر پسيليوم را نام برد.

ملين ها: ملين ها ترکيباتی هستند که نرمی مدفوع را افزايش میدهند و تسهيل کننده تخليه روده هستند. از ملين ها میتوان به شربت سی لاکس، شربت لاکتولوز و ساشه سوربيتول اشاره کرد.

مسهل ها: مسهل ها دستهای از داروها هستند که عملکرد روده را تحريک کرده و از اين طريق تخليه مدفوع را تسريع میکنند. برخی از مسهل ها شامل پودر موسيليوم، دانه گشنيز و گياه اسفرزه است.

چه عواملی خطر ابتلا به يبوست در سالمندان را افزايش میدهند؟

رسيدن به سن 60سالگی، خود يک عامل خطر در ابتلا يبوست است. به طور کلی، در افراد مسن زنان بيشتر از مردان به يبوست مبتلا میشوند. ساير فاکتورهای مرتبط با يبوست در افراد سالخورده به قرار زير است:

کاهش تحرک: عدم فعاليت بدنی در سالمندان منجر به کاهش حرکات روده و افزايش خطر يبوست میشود.

کم آبی بدن: مصرف آب کمتر از نياز بدن باعث خشکی مدفوع و در نتيجه افزايش احتمال ابتلا به يبوست میشود.

مصرف دارو: مصرف همزمان چند دارو مانند داروهای ضدافسردگیها، ضدانعقادی و مسکنها میتواند عملکرد روده را تحت تأثير قرار داده و خطر يبوست را افزايش دهد.

رژيم غذايی کم فيبر: مواد غذايی کم فيبر مانند فست فودها، غذاهای کنسروی و غذاهای پرچرب منجر به کاهش حرکات روده و تشديد يبوست میشوند.

بيماریهای مزمن: بعضی از بيماریهای مزمن در سالمندان مانند ديابت، بيماریهای کليوی، کم کاری تيروئيد و پارکينسون عملکرد روده را تحت تأثير قرار داده و خطر يبوست را افزايش میدهند.

مطالعه مقاله

پرستار سالمند در ولنجک

آيا شير و لبنيات باعث يبوست در افراد مسن میشوند؟

در برخی افراد، محصولات لبنی میتوانند در بروز يبوست دخيل باشند. برخی افراد نيز به پروتئينهای موجود در شير حساس هستند و با مصرف آن دچار اسهال و نفخ میشوند. شير و لبنيات بهطور کلی منابع غذايی با ارزش و مفيدی برای سلامت روده محسوب میشوند. در واقع، مصرف لبنيات در بسياری از افراد به تنظيم روده و پيشگيری از يبوست کمک میکند. شير و ساير محصولاتلبنی حاوی ريزمغذیهای مفيد بوده که برای عملکرد بهينه روده ضروری هستند. همچنين، لبنيات حاوی پروبيوتيک بوده که برای تعادل ميکروبيوم روده و بهبود حرکات دودی آن بسيار مفيد است.

آيا يبوست میتواند باعث آشفتگی ذهنی شود؟

مطالعات نشان دادهاند افرادی که طولانی مدت به يبوست دچار هستند، علائم آشفتگی ذهنی و اضطراب و افسردگی را بيشتر از سايرين تجربه میکنند. آسيب اعصاب روده و ترشح مواد شيميايی التهابی به دليل يبوست دور از انتظار نيست و همين موضوع ممکن است به اختلالات خلقی و روانی منتهی گردد. همچنين، راههای موجود برای رفع يبوست مثل تغيير رژيم غذايی و مصرف ملينها میتواند سالمندان را از نظر فيزيکی تحت تاثير قرار داده و عوارض روانی را تشديد کند.

يبوست در سالمندان چه تفاوتی در زنان و مردان دارد؟

با افزايش سن، تغييرات فيزيولوژيکی و عوامل مرتبط با سن میتوانند بر عملکرد روده تأثير بگذارند. هم مردان و هم زنان سالمند در معرض خطر يبوست هستند اما اين خطر برای زنان تا حدودی بيشتر است. در ادامه به بعضی از تفاوتهای زنان و مردان سالمند در ابتلا به يبوست اشاره میکنيم:

هورمونهای جنسی: تغييرات هورمونی مرتبط با سن در زنان (يائسگی) مانند کاهش استروژن با ابتلا به يبوست مرتبط است.

فعاليت فيزيکی: کاهش فعاليت فيزيکی در سالمندان تأثير منفی بر عملکرد روده دارد. کاهش فعاليت در هر دو جنس ديده میشود و بر خطر ابتلا به يبوست میافزايد.

تغييرات فيزيولوژيک: اين تغييرات بيشتر زنان را به دليل اختلال عملکرد عضلات لگنی تحت تاثير قرار میدهد و در نتيجه توانايی
حرکت مدفوع را تضعيف میکند.

پرستار سالمند چگونه میتواند به درمان افراد مبتلا به يبوست کمک کند؟

يبوست يک مشکل شايع در سالمندان است اما مراقبت و پرستاری اصولی میتواند به رفع مشکل کمک کند. در اين زمينه پرستار سالمند میتواند نقش بسزايی در کمک به درمان ايفا کند. اهميت حضور پرستار سالمند برای کمک به سلامت فرد مسن و پيشگيری از مشکلات گوارشی به شرح زير است:

بررسی دلايل يبوست: پرستار سالمند با توجه به دانشی که در زمينه بييماری های سالمندان دارد دلايل احتمالی يبوست را بررسی میکند. علت ممکن است شامل کم آبی بدن، غذاهای کم فيبر، کم تحرکی، مصرف داروها، وجود بيماریهای مزمن و يا مشکلات روانی باشد که میتوان بر اساس آن برنامه مؤثری را برای درمان تهيه کرد.

اصلاح رژيم غذايی: اگر دليل يبوست رژيم غذايی باشد پرستار سالمند میتواند با افزودن مواد غذايی پرفيبر مانند ميوهها، سبزيجات، غلات کامل و ميوههای خشک به رژيم غذايی به ارتقای سلامت روده کمک کند.

فعاليت بدنی: تشويق سالمند به تحرک بيشتر و انجام فعاليت بدنی جهت درمان يبوست مؤثر خواهد بود. پرستار سالمند میتواند برنامه های ورزشی سبکی مانند پيادهروی، تمرينات تقويتی عضلات شکمی و تمرينات تنفسی را برای فرد تهيه کند.

بررسی داروها: در صورتیکه يبوست ناشی از داروهای تجويز شده باشد، پرستار میتواند مشکل را به پزشک اطلاع داده تا در صورت لزوم دارو جايگزين شود و يا دوز آن تغيير کند.

تهیه الگوی منظم اجابت مزاج: تعيين زمانی مشخص در طول روز برای تخليه روده میتواند به ترغيب سالمند برای دفع منظم و کاهش يبوست کمک کند.

حمايتهای روانی: گاهی عوامل روانی مانند اضطراب و افسردگی باعث تشديد يبوست در سالمندان میشوند. پرستار سالمند میتواند با حمايت و پرستاری اصولی از سالمند مشکلاتی مانند تنهايی و اضطراب را کاهش دهد.

مراقبتهای فيزيکی: انجام برخی روشهای مراقبتی مانند تمرينات تنفسی، تمرينات شکمی، مصرف مکملهای غذايی حاوی فيبر و استفاده از ملينها بهبود يبوست را تسريع میکنند. پرستار سالمند قادر است فرد را در انجام تمرينات ذکر شده ياری دهد و در صورت لزوم جهت تمرينات بيشتر با پزشک مشورت نمايد.