بيماریهای گوارشی سالمندان
جمعیت سالمندان کشور در دو دهه اخیر با توجه به پیشرفت علم پزشکی و افزایش امید به زندگی، رشد چشمگیری داشته است.شناخت فرآیند پیری و چالش‌های آن، از جمله مشکلات گوارشی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی سالمندان کمک کند. هیچ‌یک از اختلالات گوارشی محدود به افراد سالخورده نیست اما بعضی از بیماری‌ها در این سن شیوع بیشتری دارند. اگرچه برخی از تغییرات سیستم گوارشی مربوط به فرایند پیری است، اما برخی دیگر به‌ویژه در افراد بالای 65 پاتولوژیک بوده و به دلیل نقص عملکردی به‌وجود می‌آیند. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین اختلالات گوارشی در سالمندان، دلایل بروز و علائم آنها می‌پردازیم.
بیماری‌های عملکردی دستگاه گوارش چیست؟
بیماری‌های عملکردی گوارشی آن دسته از بیماری‌هایی هستند که دستگاه گوارش در هنگام معاینه طبیعی به‌نظر می‌رسد اما در زمان هضم و جذب غذا به درستی عمل نمی‌کند. این نوع اختلالات شایع‌ترین مشکلاتی هستند که بر دستگاه گوارش از جمله روده بزرگ و راست روده تأثیر می‌گذارند. سالمندان مبتلا به این بیماری‌ها نیازمند مراقبت و توجه بیشتری هستند. کاهش علائم بیماری، مدیریت مصرف دارو، بهبود تغذیه و ارتقای بهداشت فردی از مزایای حضور پرستار سالمند در زندگی افراد مسن است. سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، یبوست، حالت تهوع، نفخ، اسهال و یبوست نمونه‌های شایعی از نقص‌های عملکردی دستگاه گوارش هستند.
چه عواملی خطر ابتلای سالمندان به بيماریهای گوارشی را افزايش میدهند؟
عوامل متعددی در ابتلای افراد به مشکلات عملکردی دستگاه گوارش دخيل هستند، از جمله:
- مصرف مواد غذايی کم فيبر
- استعمال دخانيات از جمله سيگار و قليان
- ورزش نکردن و عدم تحرک
- زيادهروی در مصرف لبنيات
- ابتلا به هموروئيد و تنبلی روده
- مصرف بيش از حد از داروهای ضداسهال و در نتيجه تضعيف ماهيچههای روده
- مصرف بلندمدت داروهای حاوی کلسيم يا آلومينيوم
- مصرف بعضی از داروها بهخصوص داروهای ضد افسردگی، مکملهای آهن و مسکنهای قوی نظير مورفين
بيماریهای ساختاری دستگاه گوارش چيست؟
بيماریهای ساختاری دستگاه گوارش بيماریهايی هستند که باعث غيرطبيعی جلوه دادن روده در زمان معاينه میشوند. در بعضی
موارد، ناهنجاری ساختاری نياز به جراحی دارد. از بيماریهای ساختاری دستگاه گوارش میتوان به هموروئيد، بيماری ديورتيکولار،
پوليپ روده بزرگ، سرطان روده بزرگ و بيماری التهابی روده اشاره کرد.
چه بيماریهای گوارشی در سالمندان شايع است؟
برخی از شايعترين مشکلات گوارشی در سالمندان به قرار زير است:
يبوست
بوست یکی از اختلالات عملکردی دستگاه گوارش است که اجابت مزاج را با مشکل مواجه می‌کند. اگر اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته باشد فرد به چنین مشکلی مبتلا شده است. یبوست اغلب به دلیل ناکافی بودن فیبر غذایی و کم تحرکی پدید می‌آید. در بعضی موارد، یبوست مزمن مشکلات دیگری مانند شقاق و هموروئید را به دنبال دارد. سالمندان به دلایل مختلفی مانند کاهش فعالیت بدنی، مصرف دارو و تغییرات رژیم غذایی بیشتر در معرض ابتلا به یبوست هستند. در این موارد، پرستار سالمند قادر است با در پیش گرفتن برنامه مراقبتی ویژه نقش مهمی در پیشگیری و درمان یبوست داشته باشد.
سندرم روده تحريکپذير (IBS)
سندرم روده تحریک‌پذیر یک بیماری عملکردی است که در آن عضلات روده بیشتر یا کمتر از حالت عادی منقبض میشوند. برخی از غذاها، داروها، افسردگی و اضطراب عواملی هستند که در بروز IBS تاثیرگذارند. در این اختلال علائمی نظیر درد و گرفتگی شکم، نفخ، تغییر در اجابت مزاج مانند سفت‌تر یا شل‌تر شدن مدفوع ظاهر می‌شود. با رعایت نکات خودمراقبتی همچون پرهیز از مصرف بیش از حد کافئین، افزایش فیبر در رژیم غذایی و مدیریت کردن استرس روزانه میتوان علائم روده تحریک‌پذیر را کاهش داد.
هموروئيد
زمانی که وریدهای رکتوم بیش از حد منبسط شوند یک بیماری ساختاری به نام هموروئید شکل می‌گیرد. این بیماری به دلیل فشار در هنگام اجابت مزاج، مبتلا شدن به اسهال مزمن، نشستن طولانی مدت و خوردن غذاهای کم فیبر بروز می‌کند. دو نوع هموروئید وجود دارد که شامل هموروئید داخلی و هموروئید خارجی است. در هموروئید داخلی رگ‌های خونی در قسمت داخلی دهانه مقعد برجسته میشوند و در زمان اجابت مزاج ممکن است دچار خونریزی شوند. هموروئید خارجی سیاهرگ‌هایی هستند که درست زیر پوست در قسمت بیرونی مقعد قرار دارند. در این حالت نیز ممکن است در زمان اجابت مزاج لکه‌های خون بر روی مدفوع دیده شود.
بیماری دیورتیکولار
در بیماری دیورتیکولوز بیرون زدگی‌های کوچکی در دیواره روده بزرگ ایجاد می‌شود. این مشکل معمولا در کولون سیگموئید، یعنی قسمت انتهایی روده بزرگ رخ می‌دهد. بیماری دیورتیکولار در سالمندان بسیار شایع است به طوری‌که 50 درصد افراد بالای 60 سال به این اختلال دچار هستند. دیورتیکولار اغلب به دلیل کم بودن فیبر در رژیم غذایی پدید می‌آید و گاهی اوقات می‌تواند به عوارض دیگری مانند عفونت و التهاب روده منجر شود که نتیجه آن خونریزی و انسداد روده است. درمان دیورتیکولوز شامل برطرف کردن یبوست و گاهی مصرف آنتی بیوتیک برای از بین بردن التهاب است. اصلاح شیوه زندگی اولین و بهترین راهکار برای درمان دیورتیکولوز است. به منظور رسیدن به این هدف، حضور پرستار سالمند جهت مراقبت صبورانه از سالمند می‌تواند در پیشگیری از بروز عوارض ناخوشایند گوارشی بسیار موثر باشد. جراحی آخرین راه‌حل برای افرادی است که درگیر عوارض شدید بیماری دیورتیکولوز هستند.
پولیپ روده بزرگ و سرطان
سالانه شمار زیادی از سالمندان به سرطان کولورکتال مبتلا میشوند. خوشبختانه به دلیل پیشرفت‌های اخیر در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های گوارشی، سرطان کولورکتال یکی از قابل درمان‌ترین سرطان‌ها به حساب می‌آید. با استفاده از انواع تست‌های غربالگری میتوان مدت‌ها قبل از بروز علائم مشکل را تشخیص داد و از بیماری پیشگیری کرد. تقریباً تمام سرطان‌های روده بزرگ از پولیپ روده شروع میشوند. پولیپ‌ها توده‌های خوش‌خیم و غیرسرطانی هستند که در بافت روده بزرگ و راست روده ظاهر میشوند. سرطان زمانی ایجاد می‌شود که پولیپ‌ها رشد کرده و سلول‌های غیرطبیعی ایجاد کنند.
آیا بیماری‌های گوارشی می‌توانند باعث کم خونی در سالمندان شوند؟
کم خونی به دلیل خونریزی گوارشی یکی از مشکلات شایع در سالمندان است. این عارضه ممکن است ناشی از زخم معده، سرطان روده بزرگ، التهاب روده و عوارض داروها باشد. برای تشخیص علت خونریزی، پزشک ممکن است آزمایش خون، آندوسکوپی، کولونوسکوپی و یا روش‌های تصویربرداری را تجویز کند. در صورتی‌که علاوه‌بر خونریزی مشکلات دیگری مانند بی‌اشتهایی، درد شدید شکمی، سرگیجه و ضعف عضلانی در سالمند دیده شود، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. درمان کم خونی در سالمندان به دلیل خونریزی گوارشی، بستگی به علت زمینه‌ای دارد. در برخی موارد، مانند زخم معده، زخم روده کوچک و التهاب روده تجویز داروهای ضدالتهابی و کورتیکواستروئیدها می‌تواند راهگشا باشد.
چه عواملی باعث بروز بیماری‌های التهابی روده در سالمندان میشوند؟
بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت در هر سنی ممکن است بروز کنند اما این نوع مشکلات در سالمندان علائم شدیدتری دارند. عواملی مانند زمینه ژنتیکی، عوارض داروها و عفونت‌های مکرر در پیدایش بیماری‌های التهابی روده تاثیر دارند. افزایش سن عامل دیگری است که خطر بروز بیماری‌های التهابی روده را افزایش می‌دهد. طبق آمارهای پزشکی، بیشترین شیوع این بیماری‌ها مربوط به سنین بالای 60 سال است. از طرفی، نمی‌توان از نقش شرایط محیطی در ابتلا به بیماری‌های التهابی روده به سادگی گذشت. عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، مصرف فست فود، استرس و اضطراب در بروز بیماری‌های التهابی روده در سالمندان تاثیرگذارند.
آیا میتوان از ابتلای سالمندان به سرطان گوارشی پیشگیری کرد؟
ابتلا به بسیاری از بیماری‌های گوارشی را میتوان با حفظ سبک زندگی سالم، انجام دوره ای آزمایشات چکاپ و رعایت نکات خودمراقبتی به حداقل رساند. کولونوسکوپی دوره‌ای برای افراد با خطر متوسط بیماری‌های روده‌ای از سن 45 سالگی توصیه می‌شود. اگر سابقه خانوادگی سرطان کولورکتال یا پولیپ دارید، ممکن است کولونوسکوپی از سنین پایین‌تر نیز توصیه شود. به عنوان مثال، اگر یکی از اعضای خانواده در سن 45 سالگی به پولیپ یا سرطان روده مبتلا شده است، سایر اعضای خانواده باید غربالگری را از 35 سالگی شروع کنند. اگر علائم سرطان روده بزرگ را در سالمند مشاهده کردید، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. علائم شایع سرطان گوارشی شامل موارد زیر است:
- تغییر روال طبیعی روده
- دیده شدن خون روشن یا تیره در مدفوع
- دردهای غیرمعمول شکم
- باریک شدن مدفوع
- احساس عدم تخلیه کامل روده پس از دفع
- کاهش محسوس وزن
- کم خونی
دلیل بیماری‌های عفونی گوارشی در سالمندان چیست؟
بیماری‌های عفونی گوارش در سالمندان غالبا ناشی از عفونت باکتریایی، ویروسی، انگلی و یا قارچی است و می‌تواند با علائمی مانند تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکم و تب همراه شود. بیشتر بیماری‌های عفونی گوارشی در سالمندان به دلیل کاهش قدرت سیستم ایمنی و بیماری‌های زمینه‌ای نظیر دیابت در سالمندان رخ میدهند. برخی از دلایل بیماری‌های عفونی گوارشی در سالمندان به‌شرح زیر است:
سالمونلا: این باکتری معمولاً از طریق مصرف مواد غذایی آلوده به انسان منتقل می‌شود. علائم این عفونت شامل تب، اسهال، درد شکم و تهوع است.
کمپیلوباکتر: این باکتری نیز بیشتر از طریق مواد غذایی آلوده به انسان منتقل می‌شود و می‌تواند علائمی مانند اسهال، تب و درد شکم در سالمندان ایجاد کند.
ویروس‌های گوارشی: ویروس‌های متعددی شامل نوروویروس، روتاویروس و آدنوویروس منجر به عفونت گوارشی در سالمندان میشوند.
انتاموبا هیستولیتیکا: این بیماری در نتیجه آلودگی انگلی رخ می‌دهد و علائم آن شامل اسهال، درد شکم، تب و خستگی است.
چه رژیم غذایی می‌تواند به سلامت گوارشی سالمندان کمک کند؟
تغذیه سالم در حفظ سلامت گوارشی سالمندان اهمیت دارد. برخی از نکات غذایی برای ارتقای سلامت گوارشی سالمندان عبارتند از:
- افزایش فیبر دریافتی با مصرف مواد غذایی پرفیبر مانند سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و لوبیا به عملکرد بهتر دستگاه گوارشی کمک می‌کند.
- مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک مانند ماست و کیمچی به بهبود باکتری‌های روده کمک می‌کنند.
- مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D مانند ماهی، تخم‌مرغ و شیر برای حفظ سلامت گوارشی موثر است.
- مصرف مواد غذایی کم چرب و کم نمک به منظور پیشگیری از مشکلات گوارشی مانند یبوست و هموروئید مفید است.
چه ارتباطی بین سلامت دستگاه گوارش و سلامت روان وجود دارد؟
ارتباط بین سلامت دستگاه گوارش و افسردگی یک موضوع مهم در علم روانشناسی و پزشکی است. در دستگاه گوارش انسان میلیاردها باکتری سکونت دارند که به “میکروبیوم روده” معروف هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که باکتری‌های موجود در روده با تولید ترکیبات شیمیایی می‌توانند به شدت بر خلق و خوی فرد تأثیر بگذارند. هرگونه اختلال در این ترکیبات و باکتری‌ها ممکن است باعث اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب شوند. برای مثال، این باکتری‌ها با تولید هورمون سروتونین (هورمون شادی) به حفظ سلامت روان کمک می‌کنند. از اینرو، کاهش تعداد باکتری‌های مفید مانند لاکتوباسیل‌ها و بیفیدوباکتری‌ها علاوه‌بر افزایش التهاب روده، ممکن است به تاثیرات مخرب روانی نیز منجر شود.
علت رفلاکس معده در سالمندان چیست؟
رفلاکس معده یا برگشت اسید به مری (GERD) از جمله مشکلات شایع در سالمندان است که به دلیل ضعف اسفنکتر ورودی معده ایجاد می‌شود. عوامل زیر به عنوان دلایل رایج رفلاکس معده در سالمندان مطرح هستند:
سبک زندگی ناسالم: استعمال دخانیات، مصرف زیاد کافئین، رژیم غذایی پرچرب و استرس بر رفلاکس معده تأثیر منفی دارند. علاوه‌بر این، شرایط نامطلوب جسمانی همچون چاقی و کم تحرکی علائم رفلاکس معده را تشدید می‌کند.
ضعف عضلات مری: عضلات مری بهخصوص در ناحیه دریچه با افزایش سن دچار ضعف ساختاری میشوند و همین موضوع باعث برگشت اسید به مری و بروز رفلاکس معده می‌شود.
پرستار سالمند چه نقشی در پیشگیری و درمان بیماری‌های گوارشی در سالمندان دارد؟
نقش پرستار سالمند شامل پیشگیری از بیماری‌های گوارشی، تشخیص علائم و مراقبت از سالمند در حین درمان است. در ادامه مطلب به تعدادی از فواید حضور پرستار سالمند برای افراد سالخورده اشاره می‌کنیم:
تشخیص بیماری‌های گوارشی: پرستاران با علائم و نشانه‌های بیماری‌های گوارشی آشنا هستند و قادرند به درستی و زودهنگام تغییرات غیرطبیعی را تشخیص دهند.
مراقبت از سالمند:. توجه به رژیم غذایی، یادآوری مصرف داروها، ترغیب سالمند به تحرک بیشتر و کمک به بهبود بهداشت فردی و نظافت محیط از مزایای مراقبتی پرستار سالمند است.
پیشگیری از بیماری‌های گوارشی: پرستاران با مراقبت از سالمند و آموزش‌هایی که ارائه میدهند، می‌توانند از بروز بسیاری از بیماری‌های گوارشی از جمله بیماری‌های عفونی در افراد مسن و خانواده آنان پیشگیری کنند.
پیگیری روند درمان: سالمندانی که به بیماری‌های مزمن گوارشی مبتلا هستند باید به صورت دوره‌ای آزمایشات چکاپ و معاینات بالینی را سپری کند. پرستار سالمند فرد را در این مسیر یاری می‌کند و بار روانی بیماری را به حداقل ممکن کاهش می‌دهد.
چالش‌های مراقبت از سالمندان مبتلا به بیماری‌های گوارشی چیست؟
با افزایش سن، دستگاه گوارش ممکن است با مشکلاتی مواجه شود. در ادامه مقاله به برخی از چالش‌های مراقبت از سالمندان مبتلا به مشکلات گوارشی اشاره می‌شود:
اختلالات گوارشی مزمن: بعضی از بیماری‌های گوارشی مانند بیماری التهابی روده، بیماری کرون و کولیت ممکن است به صورت مزمن در افراد مسن ظاهر شوند که در این صورت سالمند نیاز به مراقبت صبورانه و بلندمدت دارد.
مصرف طولانی مدت داروهای گوارشی: در بعضی شرایط، کنترل علائم بیماری گوارشی مستلزم مصرف بلندمدت دارو است. در چنین مواردی، بهره‌گرفتن از خدمات پرستار سالمند تاثیر چشمگیری در مصرف درست و به موقع داروها دارد.
مشکلات تغذیه‌ای: سالمندان ممکن است به دلیل مشکلات گوارشی نتوانند هر نوع غذایی را مصرف کنند و این حالت ممکن است به مشکلات تغذیه‌ای و کمبود ویتامین‌ها منجر گردد.
نیاز به مراقبت ویژه: سالمندان مبتلا به بیماری‌های گوارشی برای بهبود رژیم غذایی، مصرف منظم داروها، جلوگیری از عوارض دارویی و نیز پیشگیری از افسردگی و اضطراب نیاز به مراقبت ویژه دارند. به منظور مراقبت بهتر از افراد مسن بهخصوص سالمندانی که به بیماری‌های مزمن گوارشی مبتلا هستند، به خدمت گرفتن پرستار سالمند راهکار مناسبی برای افزایش کیفیت زندگی آنان محسوب می‌شود.