درمان اسهال در سالمندان
اسهال در سالمندان بسيار شايع است به طوریکه بيشتر افراد مسن چندبار در سال به آن دچار میشوند. در اکثر موارد اين مشکل پس از چند روز خودبهخود برطرف میشود اما در مواردی نيز به دليل ضعف سيستم ايمنی علائم تا چند هفته تداوم دارند. در زمان اسهال،مدفوع شل و آبکی میشود و اين موضوع میتواند به کم آبی و از دست رفتن مايعات بدن که از عوارض اسهال است، منتهی شود.
دهيدراته شدن بدن به ويژه در افراد مسن خطرناک است و برای جلوگيری از بروز مشکلات جدی بايد عارضه به سرعت درمان شود.در اين مقاله، موضوعات مهم پيرامون اسهال در سالمندان شامل علائم، روشهای خودمراقبتی و درمان آن با توجه به مقالات جديد
علوم پزشکی گردآوری شده است.
اسهال چيست؟
هنگامی که مدفوع شل يا آبکی شود، به آن اسهال میگويند. اسهال يک بيماری شايع است که معمولاً خفيف بوده و با عوارض جدی همراه نيست. آبکی شدن مدفوع ممکن است به دلايل مختلفی رخ دهد و معمولاً طی يک تا سه روز خودبهخود رفع میشود.
در زمان ابتلا به اسهال ممکن است علائمی نظير درد شکم، حالت تهوع و استفراغ بروز کند. اگرچه اکثر موارد اسهال نيازی به مصرف دارو ندارند اما گاهی اوقات اسهال در صورت مزمن شدن میتواند منجر به عوارض جدی شود.
اين موضوع بخصوص در سالمندان به دليل ضعف جسمانی و بيماریهای زمينهای اهميت دوچندان دارد. اسهال در صورت تداوم باعث از دست رفتن آب بدن، عدم تعادل الکتروليتها مثل سديم و پتاسيم و نارسايی کليه میشود.
از اين رو، مهارتهای مراقبتی پرستار سالمند در چنين شرايطی تاثير قابل توجهی در درمان سريعتر بيماری و پيشگيری از بروز عوارض آتی دارد. فردی که دچار اسهال شده است همراه با مدفوع، آب و الکتروليت نيز دفع میکند. برای جايگزينی مايعات از دست رفته بايد مقدار زيادی آب نوشيد. اگر آب از دست رفته جايگزين نشود اسهال عوارض خطرناکی به دنبال خواهد داشت.
چه تفاوتی بين اسهال خفيف و اسهال شديد وجود دارد؟
اسهال بر حسب مدت زمان برطرف شدن آن، به سه دسته طبقهبندی میشود که شامل موارد زير است:
اسهال حاد: شايعترين اسهال حاد اسهال شل يا آبکی است که يک تا دو روز طول میکشد و معمولا نيازی به درمان ندارد و پس از چند روز برطرف میشود.
اسهال مداوم: اين نوع اسهال معمولاً به مدت دو تا چهار هفته ادامه دارد.
اسهال مزمن: در اسهال مزمن مدفوع آبکی بيش از چهار هفته طول میکشد.
چه کسانی بيشتر در معرض عوارض اسهال هستند؟
هر کسی در هر سنی ممکن است دچار اسهال شود و چندين بار در سال اسهال شدن موضوع غيرطبيعی نيست. با وجود اين، اسهال در گروههای خاصی از افراد جدیتر است و مراقبت بيشتری را میطلبد، از جمله:
- کودکان
- سالمندان
- کسانی که مبتلا به بيماریهای زمينهای هستند
برای پيشگيری از ابتلا به اسهال بهويژه از نوع عفونی در سالمندان، بهره گرفتن از خدمات پرستار سالمند تاثير مفيدی در ارتقای کيفيت زندگی افراد مسن و محفوظ ماندن آنان ازبيماریهای عفونی دارد.
آيا اسهال میتواند به سلامتی آسيب برساند؟
به طور کلی اسهال پس از 1تا 3روز برطرف میشود و معمولا نيازی به مصرف دارو نيست. اما اگر اسهال پس از گذشت 2الی 3روز بهبود نيابد، ممکن است فرد در معرض خطر عوارضی مثل دهيدراته شدن، عدم تعادل الکتروليت و نارسايی کليه قرار بگيرد.
علائم دهيدراته شدن بدن شامل موارد زير است:
- کم و تيره شدن ادرار
- ضربان قلب سريع
- سردرد
- پوست برافروخته و خشک
- سردرگمی و عدم تمرکز ذهنی
- سبکی سر و سرگيجه
- تهوع و استفراغ شديد
چه عواملی باعث اسهال میشوند؟
در بعضی موارد علت اسهال نامشخص است و معمولا خود محدود شونده و کوتاه مدت است. اما شايعترين علت اسهال، يک نوع آلودگی ويروسی به نام گاستروانتريت است که روده را آلوده میکند. اين عفونت معمولاً چند روز طول میکشد و به آن آنفولانزای روده نيز گفته میشود. ساير دلايل احتمالی اسهال شامل موارد زير است:
- عفونتهای باکتريايی
- عفونتهای انگلی و يا قارچی
- خوردن غذاهای ناسازگار با دستگاه گوارش
- آلرژی و حساسيت غذايی مانند بيماری سلياک يا عدم تحمل لاکتوز
- مصرف بعضی از داروها
- پرتو درمانی و شيمی درمانی
- سوء جذب مواد غذايی
آيا آنتی بيوتيک ها می توانند باعث اسهال شوند؟
اکثر آنتی بيوتيکها نظير کليندامايسين و اريترومايسين میتوانند باعث اسهال شوند. آنتی بيوتيکها تعادل باکتريايی روده )ميکروبيوم روده( را تغيير میدهند و به انواع خاصی از باکتریهای مضر مانند ديفيسيل اجازه رشد میدهند. هنگامی که اين اتفاق رخ دهد، روده بزرگ توسط باکتریهای آسيبزا تسخير شده و علائمی مثل اسهال و کوليت )التهاب پوشش روده( بروز میکند. اسهال مرتبط با آنتی بيوتيک ممکن است در طول دوره مصرف آنتی بيوتيک و يا مدت کوتاهی پس از آن شروع شود. در صورت مشاهده اين عارضه، موضوع را در اسرع وقت به پزشک اطلاع دهيد.
علائم اسهال چيست؟
علائمی که در اسهال تجربه میکنيد بسته به علت بيماری و نيز خفيف يا شديد بودن آن متفاوت است. علائم ممکن است ملايم و يا در
مواردی جدی و مخاطرهآميز باشند. علائم اسهال خفيف شامل موارد زير است:
- درد شکم
- نياز شديد و فوری به اجابت مزاج
- حالت تهوع
اگر اسهال شديد باشد، احتمال بروز علائم زير وجود دارد:
- تب
- کاهش وزن
- کم آبی بدن
- درد شديد شکم
- تهوع و استفراغ
اسهال شديد میتواند منجر به عوارض جدی شود. اگر علائم بالا را در زمان ابتلا به اسهال در خود مشاهده کرديد، به پزشک مراجعه کنيد.
علت اسهال رنگی چيست؟
رنگ مدفوع میتواند تحت تاثير غذا متغير بوده و معمولاً چيزی نيست که نگران کننده باشد. اما اگر در مدفوع خود خون مشاهده کرديد
يا رنگ مدفوع به سياهی بزند، ممکن است علت جدیتری در ميان باشد. علائم زير تغييرات غيرطبيعی در زمان اسهال هستند:
- مدفوع سياه و قيری رنگ
- وجود خون يا چرک در مدفوع
- مدفوع چرب و روغنی
- مدفوع بسيار بد بو
چگونه علت اسهال مزمن در سالمندان تشخيص داده میشود؟
در اکثر موارد اسهال خفيف نيازی به مداخلات پزشکی ندارد. اين موارد به خودیخود رفع میشوند. درمان اسهال خفيف، شامل خودمراقبتی، هيدراته ماندن و خوردن غذاهای ملايم است. درمان موارد جدیتر بهخصوص در افراد مسن مستلزم مراقبت پزشکی است. در اين شرايط، چند آزمايش تشخيصی برای يافتن بيماری زمينهای تجويز میشوند، از جمله:
- انجام معاينه بالينی، بررسی سابقه پزشکی و سابقه مسافرت
- انجام آزمايش مدفوع بر روی نمونه برای بررسی خون، عفونتهای باکتريايی، انگلها و مواد التهابی
- انجام آزمايش تنفسی برای بررسی عدم تحمل لاکتوز و فروکتوز و ارزيابی رشد بيش از حد باکتریهای روده
- انجام آزمايش خون برای رد يا تاييد دلايلی مثل اختلال تيروئيد، سلياک و اختلالات پانکراس
- انجام آندوسکوپی دستگاه گوارش با هدف بررسی زخم، عفونت يا پوليپ
اسهال چگونه درمان میشود؟
در بيشتر موارد، اسهال خفيف و بدون عارضه را در خانه و با رعايت نکات مراقبتی میتوان درمان کرد. برای مثال، مصرف داروی بيسموت ساب ساليسيلات معمولاً خيلی سريع علائم را کاهش میدهد. با اين حال، در بعضی شرايط داروهای خانگی و خودمراقبتی نمیتوانند عارضه را تسکين دهند. اگر اسهال ناشی از باکتری يا انگل باشد، بايد برای درمان به پزشک مراجعه کنيد. يک توصيه کلی در زمان اسهال اين است که اگر تب داريد يا خون در مدفوع مشاهده کرديد از داروهای خانگی برای درمان اسهال استفاده نکنيد.
در اين موارد، بايد در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنيد تا علت زمينهای با تجويز دارو درمان شود. يکی از راهکارهای موثر و مطمئن جهت بهبودی سريعتر فرد سالخورده، استخدام پرستار سالمند است. مهارتهای مراقبتی پرستار نقش پر رنگی در افزايش کيفيت زندگی
سالمند دارد.
روشهايی که برای درمان اسهال در سالمندان انتخاب میشوند بستگی به نوع عفونت و بيماریهای زمينهای دارد. گزينه های درمانی
در موارد اسهال شديد به صورت زير است:
تجويز آنتی بيوتيک: در صورت مبتلا بودن فرد به عفونت باکتريايی، پزشک ممکن است از آنتی بيوتيک برای درمان عفونت استفاده کند.
تجويز ساير داروها: اسهال میتواند نشانهای از بيماریهای زمينهای التهابی از جمله سندرم روده تحريکپذير ) (IBSو بيماری التهابی روده ) (IBDمانند بيماری کرون و کوليت باشد. برای درمان چنين بيماریهايی داروهای ضدالتهابی تجويز میشوند.
پروبيوتيک ها: گاهی ممکن است فرد به دليل مصرف آنتی بيوتيک دچار اسهال شده باشد. در اين موارد، معمولا پزشکان با تجويز پروبيوتيک ها باکتریهای خوب را به روده برمیگردانند و از اين طريق ميکروبيوم روده را تقويت و اسهال را درمان میکنند.در صورت بروز علائم اسهال در سالمندان، بايد در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و داروهای مناسب را دريافت کنيد. در برخی موارد، بيماریهای مزمن مانند ديابت، فشار خون، بيماریهای قلبی و عوارض دارويی میتوانند خطر عوارض مرتبط با اسهال را افزايش دهند
آيا میتوان اسهال را بدون مصرف دارو درمان کرد؟
در موارد اسهال حاد، اغلب میتوان بدون دارو عارضه را برطرف کرد. چند نکته مهم برای مراقبت از سالمند مبتلا به اسهال به صورت زير است:
نوشيدن فراوان آب: آب و مايعات متعادل کننده الکتروليت مانند آبميوه و نوشابه برای تنظيم آب و الکتروليتهای روده ضروری هستند. در برنامه غذايی خود از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده پرهيز کنيد.
برنج: مصرف برنج برای کاهش علائم اسهال موثر است. برنج فاقد چربی است و به راحتی هضم میشود و میتواند به جذب آب و الکتروليتها در روده کمک کند.
موز: موز حاوی پتاسيم است و در کنترل الکتروليتهای بدن تاثيرگذار است. اين ميوه هضم آسانی دارد و م به کاهش علائم اسهال کمک میکند.
سوپ: سوپ به عنوان يک غذای روان با هضم آسان برای کاهش علائم اسهال مفيد است. سوپهای حاوی جو و برنج به عنوان منبع انرژی و مواد مغذی و همچنين يک درمان مفيد برای کاهش علائم توصيه میشود.
داروی او آر اس (ORS):اين پودر جهت جبران آب و الکتروليتهای از دست رفته و پيشگيری از دهيدراته شدن بدن در اسهالهای خفيف و متوسط تجويز میشود. او آر آس، با دارا بودن قند، سديم، پتاسيم کلريد و سيترات به تنظيم سطح سديم و گلوکز روده کمک میکند.
چه مواد غذايی برای رفع اسهال در سالمندان مناسب است؟
با اصلاح رژيم غذايی میتوان به درمان اسهال کمک کرد. بعضی از غذاهای کم فيبر به جامدتر شدن مدفوع کمک میکنند. اگر فرد سالمند دچار اسهال شده است، مواد غذايی زير را به رژيم غذايی وی اضافه کنيد:
- سيب زمينی
- برنج
- رشته فرنگی
- موز و سيب
- گوشت مرغ و بوقلمون
- گوشت گاو بدون چربی
چگونه میتوان درد مقعد ناشی از اسهال را از بين برد؟
اجابت مزاج مکرر باعث تحميل فشار به سياهرگهای ناحيه رکتوم میشود و اين موضوع باعث پديد آمدن علائم زير میشود:
- خارش
- سوزش
- درد در هنگام دفع
برای کاهش چنين علائمی انجام نکات زير توصيه میشود:
- نشستن در آب ولرم
- استعمال کرم هموروئيد در ناحيه مقعد
پس از بيرون آمدن از وان يا لگن آب گرم، ناحيه مقعد را با يک حوله نرم و تميز خشک کنيد.
چگونه از ابتلای فرد سالمند به اسهال پيشگيری کنيم؟
سالمندان به دليل ضعف سيستم ايمنی بيشتر از ديگران در معرض خطر ابتلا به عفونتهای رودهای و اسهال هستند. با رعايت بهداشت
فردی و سبک زندگی درست میتوان تا حدود زيادی خطر ابتلا به اسهال را در افراد مسن کاهش داد، از جمله:
رعايت بهداشت فردی: شستن منظم دستها پس از توالت، قبل از پخت و پز، قبل از صرف غذا راه مهمی برای جلوگيری از اسهال است.
مصرف مکملهای غذايی: مصرف مکملهای غذايی به حفظ سلامت روده و جلوگيری از اسهال در سالمندان کمک میکند. مکملهايی مانند پروبيوتيک، فيبرغذايی و ويتامين Dدر پيشگيری از بروز اسهال مفيد هستند.
نگهداری صحيح غذا: از طريق نگهداری مواد غذايی در دمای مناسب، پرهيز از مصرف مواد غذايی تاريخ گذشته و عدم مصرف غذاهای ناسازگار با روده میتوان از ابتلای فرد سالخورده به اسهال ميکروبی پيشگيری کرد.
رعايت نکات بهداشتی در مسافرت: اسهال مسافرتی زمانی اتفاق میافتد که آب يا غذا دچار آلودگی ميکروبی شده باشد.
برای جلوگيری از اسهال در حين سفر بايد چند نکته را رعايت کرد :
- از آب لوله کشی پارکها به عنوان آب شرب استفاده نکنيد.
- برای خنک کردن نوشيدنیها از يخ خريداری شده استفاده نکنيد.
- از مصرف شير و ساير محصولات لبنی غيرپاستوريزه خودداری کنيد.
- اگر به خوردن غذاهای خيابانی علاقمند هستيد از بهداشتی بودن وسايل تهيه غذا، نظافت و سلامت آشپز و سالم بودن مواد اوليه اطمينان حاصل کنيد.
- تا حد امکان غذای خود را از رستورانهای بين راهی تهيه نکنيد.
آيا اسهال کشنده است؟
اسهال بسيار شايع است ولی به اين معنا نيست که نمیتواند خطرناک باشد. در موارد شديد، دهيدراته شدن بدن به عوارض جدی منتهی میشود. کم آبی بدن يکی از خطرناکترين عوارض اسهال است که در افراد مسن پيامدهای جدی به دنبال دارد.
در زمان ابتلا به اسهال، نوشيدن فراوان آب و مايعات حاوی الکتروليت حائز اهميت است. اين کار به بدن اجازه میدهد تا مايعات و الکتروليتهای از دست رفته را جايگزين کند.
اهميت و نقش پرستار سالمند در پيشگيری و درمان اسهال در سالمندان چيست؟
همانطور که گفته شد سالمندان به دليل ضعف سيستم ايمنی در خطر ابتلا به عفونتهای رودهای و اسهال ميکروبی هستند. در ادامه، به چند نقش مهم پرستار سالمند در پيشگيری و درمان اسهال در سالمندان اشاره شده است:
تشخيص زودهنگام: پرستاران با علائم و نشانههای اوليه بروز اسهال در افراد مسن آشنا هستند و در صورت لزوم موضوع را به پزشک اطلاع میدهند. تشخيص زودهنگام و شروع درمان، در کاهش شدت علائم و جلوگيری از پيشرفت بيماری موثر است.
ارائه مراقبتهای پرستاری: پرستار سالمند مراقبتهای لازم را به منظور بهبودی سريعتر سالمند ارائه میدهد. اين مراقبتها شامل کمک به رعايت بهداشت فردی، تهيه منابع غذايی مقوی برای سالمند، تشويق به مصرف مايعات بيشتر و توجه به علائم و شرايط جسمانی سالمند است.
آموزش به سالمند و خانواده وی: پرستار سالمند علاوهبر انجام امور مراقبتی، آموزشهای لازم را در خصوص پيشگيری از اسهال و عفونتهای رودهای به ساير اعضای خانواده آموزش میدهد.
توجه به عوارض دارويی: برخی از داروهايی که سالمندان مصرف میکنند ممکن است باعث تحريک روده و در نتيجه و بروز اسهال شوند. پرستاران در زمينه عوارض دارويی در افراد مسن آگاهی دارند و در صورت لزوم هرگونه تغيير غيرطبيعی را به پزشک معالج اطلاع میدهند.
