ذات الریه در سالمندان
زمانی که کیسه‌های هوایی در ریه‌ها به دلیل عفونت باکتریایی و یا ویروسی ملتهب شوند، بیماری ذات الریه (پنومونی) با علائمی نظیر سرفه و تنگی نفس پدیدار می‌شود. از آنجایی که سیستم ایمنی به طور طبیعی با افزایش سن ضعیف‌تر می‌شود، ذات الریه در سالمندان جدی و خطرناک‌تر است.
افراد مسن به دلیل ابتلا به بیماری‌های قلبی (مانند روماتیسم قلبی در سالمندان)، فشار خون و مشکل دیابت در سالمندان بیشتر تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرند. در این مقاله، مطالب مرتبط با ذات الریه در افراد سالخورده از جمله دلایل ابتلا، علائم و درمان و همچنین مزایای به خدمت گرفتن پرستار سالمند جهت بهبودی بیمار مبتلا به ذات الریه به طور جامع بیان شده است.
علائم اختصاصی ذات الریه در افراد مسن چیست؟
علائم ذات الریه در سالمندان تا حدودی با سایر گروه‌های سنی متفاوت است. علائم در افراد مسن بیشتر شامل موارد زیر است:
- احساس ضعف، عدم تعادل و افزایش احتمال به زمین خوردن
- دمای بدن کمتر از حد طبیعی
- هوشیاری پایین و هذیان گفتن
- بی اختیاری ادراری
- کاهش اشتها
از آنجایی که علائم در افراد سالخورده اغلب متفاوت است این موضوع می‌تواند منجر به تاخیر در تشخیص و درمان شود. علائمی که در بالا ذکر شد تا حدودی اختصاصی افراد مسن است اما علاوه بر آن، علائم عمومی ذات الریه در تمامی سنین به شرح زیر است:
- سرفه همراه با خلط
- تب و لرز
- درد قفسه سینه که با تنفس عمیق یا سرفه بدتر می‌شود
- خستگی زیاد و غیرطبیعی
- تنگی نفس
- تنفس سریع و غیرطبیعی
دلایل ابتلا به ذات الریه در سالمندان چیست؟
به طور کلی، دلیل ابتلا به ذات الریه آلوده شدن به میکروب پنومونی است. بر این اساس ذات الریه به دو گروه طبق بندی شده است:
ذات الریه اکتسابی از جامعه:
این بیماری بیشتر در فضاهای خارج بیمارستانی شیوع دارد. برای مثال، احتمال ابتلا به پنومونی اکتسابی از جامعه در محیط‌های شلوغی مثل خوابگاه‌ها و سربازخانه‌ها بیشتر است.
ذات الریه اکتسابی از بیمارستان:
ذات الریه مرتبط با بیمارستان بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که در بیمارستان بستری بوده‌اند. این نوع عفونت در سالمندان به دلیل ضعف سیستم ایمنی شیوع بیشتری دارد.
چه میکروب‌هایی باعث ذات الریه می‌شوند؟
پنومونی ممکن است بر اثر آلودگی به میکروب‌های مختلفی از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها ایجاد شود. باکتری‌ها یکی از شایع‌ترین دلایل ذات الریه در افراد سالخورده هستند. یک مطالعه پزشکی در سال 2014 نشان داد که ذات الریه سالمندان بیشتر بر اثر میکروب‌های زیر رخ می‌دهد:
- باکتری استرپتوکوک پنومونیه
- باکتری هموفیلوس آنفولانزا
- ویروس‌های تنفسی شامل سرماخوردگی، آنفولانزا و کرونا
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
ذات الریه با پیشروی سریع در گروه‌های از جمله افراد مسن می‌تواند به شرایط خطرناکی منتهی شود. به همین دلیل تشخیص زودهنگام بسیار مهم است. برخی از علائم هشدار دهنده به صورت زیر است:
- مشکل در نفس کشیدن
- تغییر رنگ ناخن‌ها، صورت و لب‌ها به آبی
- درد قفسه سینه
- دمای غیر طبیعی بدن، مانند تب یا دمای پایین‌تر از حد طبیعی
- کم شدن هوشیاری و هذیان گفتن
پنومونی در سالمندان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص ذات الریه در افراد مسن به دلیل علائم متفاوت آن تا حدودی دشوار است. پزشک در ابتدا سابقه درمانی فرد را بررسی کرده و موارد زیر را در نظر می‌گیرد:
- علائم بیمار
- هر گونه مشکلات زمینه‌ای
- داروها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌شود
- سابقه سیگار کشیدن
- دریافت واکسن پنوموکوک یا آنفولانزا
سپس پزشک معاینه بالینی را انجام خواهد داد. در این معاینه علائم حیاتی از جمله فشار خون، ضربان قلب و سطح اکسیژن خون بررسی خواهد شد. برای تایید تشخیص ذات الریه، پزشک ممکن است یکی از آزمایش‌های زیر را نیز تجویز کند:
آزمایش خون: نتایج این آزمایش به وجود عفونت در بدن دادن کمک می‌کند.
آزمایش تصویربرداری: پزشک ممکن است یکی از آزمایش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی یا سی‌تی اسکن را برای مشاهده قفسه سینه و ریه‌ها تجویز کند.
آزمایش کشت سلولی: برای کمک به تعیین نوع میکروب عامل بیماری، ممکن است سلول‌های خلط یا مخاط ریه کشت شوند.
تست اکسی‌متری: بیماری ذات الریه بر میزان اکسیژن خون تاثیر منفی دارد. از این‌رو، یکی از راه‌های تشخیص و ارزیابی شدت بیماری اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون است.
درمان ذات الریه در افراد مسن چگونه است؟
بسته به علائم، گستردگی عفونت و نوع عامل بیماری‌زا احتمال بستری شدن در بیمارستان به ویژه برای سالمندان دور از انتظار نیست. تجویز آنتی بیوتیک‌ها برای درمان ذات الریه باکتریایی انجام می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها ممکن است هم به صورت خوراکی و هم تزریقی تجویز شوند. برخی از آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای پنومونی شامل از موارد زیر است:
- ماکرولیدها مثل آزیترومایسین و کلاریترومایسین
- فلوروکینولون‌ها مثل سیپروفلوکساسین و لووفلوکساسین
- بتالاکتام‌ها مثل پنی‌سیلین و سفالوسپورین
ویروس‌ها را نمی‌توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. درمان ذات الریه ویروسی مستلزم مراقبت‌های حمایتی هم در منزل و هم در بیمارستان است به طوری‌که به کاهش شدت بیماری و تقویت سلامت عمومی سالمند ختم شود. در چنین شرایطی، تجربه و دانش پرستار سالمند تاثیر بسزایی در تسریع روند بهبودی و جلوگیری از بروز عوارض آتی دارد.
به جز دارو چه درمان‌های دیگری برای ذات الریه وجود دارد؟
درمان‌های تکمیلی برای پنومونی به صورت زیر است:
سرم درمانی: به منظور افزایش مواد مغذی خون و جایگزین کردن مایعات بدن، روش سرم درمانی برای تقویت سالمندان مبتلا به ذات الریه مفید است.
اکسیژن درمانی: اگر فرد مبتلا به ذات الریه در بیمارستان بستری شده است، پزشک می‌تواند از اکسیژن درمانی برای افزایش سطح اکسیژن خون استفاده کند.
چشم انداز سالمند مبتلا به ذات الریه چگونه پیش بینی می‌شود؟
ابتلا به ذات الریه در افراد بالای 65 سال نسبت به سایر گروه‌های سنی خطر بستری شدن و حتی مرگ و میر را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، در صورت بروز علائم ذات الریه در سالمندان باید بلافاصله در جستجوی مراقبت‌های پزشکی و خدمات پرستاری باشید. دوره بهبودی برای ذات الریه می‌تواند بر اساس شدت بیماری و سن بیمار متفاوت باشد. در صورت طی شدن صحیح مسیر درمان، علائم معمولا پس از یک تا چند هفته بهتر خواهد شد. با این حال، در برخی افراد دوره بهبودی ممکن است طولانی‌تر باشد. به منظور بهبود شرایط بیمار، توجه به نکات زیر در طول دوره بهبودی حائز اهمیت است:
- تغذیه مناسب و مغذی
- مصرف فراوان مایعات
- استراحت کافی
- مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای
- رعایت بهداشت شخصی
به خاطر داشته باشید که احتمال عود ذات الریه در سالمندان پس از درمان وجود دارد. بنابراین، رعایت نکات مراقبتی صرفا محدود به دوره درمان نیست بلکه شرایط مختلف از جمله بهداشت محیط و بهداشت شخصی، مراقبت‌های فیزیکی و حمایت روانی باید همواره در اولویت باشد. برای فراهم کردن چنین شرایطی، استفاده از خدمات پرستار سالمند تاثیر چشمگیری در سلامت سالمند و آسایش اعضای خانواده دارد.
عوارض ذات الریه چیست؟
پنومونی با چندین عارضه بالقوه مرتبط است. این عوارض در گروه‌های پرخطر از جمله افراد مسن شایع‌تر است. عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:
- نارسایی تنفسی
- تجمع مایع در داخل و اطراف ریه‌ها
- سپسیس (عفونت خون)
- آبسه ریه
چگونه از ابتلای سالمندان به ذات الریه پیشگیری کنیم؟
برای افراد سالخورده می‌توان با انجام کارهای زیر به پیشگیری از ذات الریه کمک کرد:
دریافت واکسن پنوموکوک:
این واکسن تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از ابتلا به ذات الریه دارد. دو واکسن پنوموکوک به نام‌های PPSV23 و PCV13 برای سالمندان بالای 65 سال وجود دارد. اگر سیستم ایمنی فرد ضعیف باشد و یا به بیماری‌های مزمن ریه، کلیه و یا قلب دچار باشد، ممکن است قبل از سن 65 سالگی نیز واکسن پنوموکوک از طرف پزشک توصیه شود.
دریافت واکسن آنفولانزا:
ویروس آنفولانزا یکی از دلایل ابتلای سالمندان به ذات الریه است. بنابراین تزریق واکسن آنفولانزا به صورت سالانه توصیه می‌شود.
شستن مرتب دست‌ها:
رعایت بهداشت دست در پیشگیری از انواع عفونت‌ها از جمله ذات الریه بسیار موثر است.
ترک سیگار:
سیگار کشیدن به ریه‌ها آسیب جدی می‌زند و می‌تواند مبارزه با عفونت تنفسی را سخت کند.
اصلاح سبک زندگی:
نکاتی مانند پیروی از رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و خواب کافی همگی برای سلامت عمومی بدن و تقویت سیستم ایمنی مفید هستند.
استراحت کافی:
استراحت می‌تواند به سیستم ایمنی برای پاسخ قوی‌تر به عفونت کمک کند. در این موارد، کمک گرفتن از پرستار سالمند در منزل تاثیر مهمی در آرامش و استراحت بیشتر سالمند دارد.
نوشیدنی‌های گرم:
مصرف نوشیدنی‌های گرم مانند انواع دمنوش‌ها و یا خوردن سوپ می‌تواند به آرام شدن مخاط گلو و ریه کمک کند.
چرا پس از ترخیص سالمند از بیمارستان نیز مراقبت خانگی مهم است؟
سالمندان به دلیل ضعف سیستم ایمنی بیشتر از سایرین در معرض خطرات جدی ناشی از پنومونی هستند. مراقبت خانگی شامل توجه به علائم و نشانه‌های بیماری، تغذیه مناسب، استراحت و مصرف داروهای تجویز شده از اقدامت لازم برای بهبود سالمند و جلوگیری از عود بیماری است. پس از ترخیص از بیمارستان، در خانه نیز باید دستورات پزشک از جمله زمان مصرف داروها، مصرف غذاهای سازگار با بیمار و نیز تزریق داروها به دقت اجرا شوند. تغذیه مناسب یکی از عوامل مهم در تسکین علائم بیمار است. سالمند باید به میزان کافی آب بنوشد و غذاهایی با حجم و مقدار کافی مصرف کند تا بدن وی برای مقابله با بیماری قدرت لازم را داشته باشد.
چه مهارت‌هایی برای مراقبت از سالمندان مبتلا به پنومونی ضروری است؟
پرستار سالمند برای مراقبت از بیماران پنومونی، از مهارت‌های زیر برخوردار است:
مراقبت بالینی: پرستار قادر است، مراقبت‌های درمانی را متناسب با نیاز سالمند از جمله یادآوری مصرف داروها، انجام تمرینات تنفسی، مراقبت از تغذیه و ارتقای بهداشت شخصی ارائه دهد.
پایش علائم تنفسی: پرستار با بررسی منظم تنفس بیمار از جمله تعداد تنفس در دقیقه و کیفیت تنفس می‌تواند روند بهبودی را ارزیابی کند و در صورت نیاز مشکلات را با پزشک معالج مطرح کند.
بهداشت شخصی: پرستار می‌تواند امور مرتبط با بهداشت شخصی را به خوبی مدیریت کند تا آرامش سالمند و خانواده تامین گردد.
کاهش استرس: پرستار می‌تواند در مواجهه با شرایط استرس‌زا به صورت صحیح و کارآمد، بیمار و خانواده وی را یاری دهد.
چرا استفاده کردن از خدمات پرستاری سالمند برای سالمندان اهمیت دارد؟
استفاده از خدمات پرستاری به سالمندان این امکان را می‌دهد تا بتوانند بهترین سطح مراقبت و حمایت را به منظور افزایش کیفیت زندگی خود دریافت کنند. در ادامه به برخی از مزایای خدمات پرستار سالمند می‌پردازیم:
حفظ استقلال فردی: با استفاده از خدمات پرستاری، سالمندان می‌توانند به راحتی و بدون دغدغه در خانه خود زندگی کنند. پرستار سالمند مراقبت‌های لازم جهت حفظ بهداشت فردی و همچنین کمک به سالمند برای انجام فعالیت‌های روزمره را ارائه می‌دهد.
ارائه مراقبت‌های پزشکی: پرستار سالمند از مهارت‌هایی مثل وصل کردن سرم، تزریق آمپول، اندازه‌گیری فشار خون و گلوکومتری برخوردار است و از این راه می‌تواند علائم و شرایط جسمانی سالمند را تحت کنترل داشته باشد.
حمایت روانی: کمک گرفتن از پرستار سالمند سبب کاهش استرس و فشار روانی ناشی از شرایط جسمانی سالمند می‌شود. با توجه به مهارت پرستار در کنترل علائم و واکنش مناسب در مواجهه با شرایط مخاطره‌آمیز، نقش وی تاثیر بسزایی در کاهش بار روانی اعضای خانواده دارد.
چه نوع تمرینات تنفسی برای سالمندان مبتلا به ذات الریه مناسب است؟
تمرینات تنفسی برای سالمندان مبتلا به ذات الریه شامل تمریناتی است که باعث افزایش ظرفیت تنفسی و بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شوند. در ادامه به برخی از این تمرینات اشاره می‌کنم:
تمرین تنفس عمیق: این تمرینات شامل نتفس دیافراگمی از طریق بینی و سپس خروج هوا از راه دهان است. این تمرین می‌تواند به بهبود تهویه ریه و کاهش تنگی نفس در سالمندان مبتلا به پنومونی کمک کند.
استفاده از دستگاه‌های تنفسی: برخی از دستگاه‌های تنفسی مانند سپیرومتر و دستگاه CPAP می‌توانند به بهبود تنفس و افزایش ظرفیت تنفسی در سالمندان کمک کنند.
تمرینات هوازی: تمرینات هوازی مانند پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و تنیس سبب بهبود ظرفیت ریه و کاهش تنگی نفس می‌شوند. نوع ورزش و مدت زمان آن باید با مشورت پزشک مشخص شود.