مننژیت مغزی در سالمندان
مننژیت مغزی به التهاب مایع و غشاء (مننژ) اطراف مغز و نخاع گفته می‌شود که شایع‌ترین دلیل آن عفونت‌های ویروسی و باکتریایی است اما احتمال ابتلا به مننژیت به‌خصوص در سالمندان به دلیل ابتلا به سرطان، عفونت‌های قارچی و عوارض جانبی داروها نیز وجود دارد. بعضی از مننژیت‌های ویروسی و باکتریایی مسری هستند به طوری‌که از طریق سرفه و عطسه منتقل می‌شوند. اگر در جستجوی مطالب پزشکی معتبر در خصوص مننژیت مغزی در سالمندان هستید، با این مقاله همراه شوید.
چه علائمی نشان دهنده ابتلا به مننژیت در سالمندان است؟
علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی ممکن است تا حدودی مشابه باشند. با این حال، علائم مننژیت باکتریایی معمولاً شدیدتر است. علائم نیز بسته به سن می‌تواند متفاوت باشند. شایع‌ترین علائم مننژیت در سالمندان شامل موارد زیر است:
- سردرد
- تب
- گرفتگی و درد گردن
- تشنج
- حساسیت به نور
- خواب آلودگی
- تهوع و استفراغ
از هر 10 بیمار مبتلا به مننژیت باکتریایی، 1 نفر جان خود را از دست می‌دهد و از هر 5 بیمار، 1 نفر دچار عوارض جدی خواهد شد. بنابراین تشخیص زودهنگام این بیماری به خصوص در سالمندان اهمیت حیاتی برای جلوگیری از بروز خطرات آتی دارد. کمک گرفتن از پرستار سالمند برای مراقبت از سالمندان می‌تواند برای تشخیص زودهنگام بیماری و درمان به موقع بسیار موثر باشد.
مننژیت چه نشانه‌های پوستی دارد؟
یکی از نشانه‌های مهم مننژیت بروز بثورات خفیف پوستی است که ناشی از ورود باکتری نایسریا مننژیتیدیس به جریان خون است. این باکتری‌ها در خون تکثیر می‌شوند و سلول‌های اطراف مویرگ‌ها را هدف قرار می‌دهند. آسیب به این سلول‌ها منجر به آسیب مویرگی و نشت خفیف خون به صورت لکه‌های صورتی کم رنگ، قرمز یا بنفش می‌شود. با پیشروی بیماری در بدن بثورات نیز تیره‌تر و بزرگ‌تر خواهند شد. برخوردار بودن از دانش و آگاهی در خصوص تشخیص علائم می‌تواند به تشخیص سریع بیماری و پیشگیری از عوارض بعدی کمک کند. پرستار سالمند با گذراندن دوره‌هایی در این خصوص، از توانایی تشخیص زودهنگام تغییرات غیرطبیعی در افراد سالمند برخوردار است.
انواع مننژیت در سالمندان
عفونت‌های ویروسی و باکتریایی شایع‌ترین علل مننژیت در سالمندان هستند. البته چندین نوع مننژیت دیگر مانند مننژیت کریپتوکوکال بر اثر عفونت قارچی و یا مننژیت کارسینوماتوز به دلیل سرطان نیز وجود دارد که کمتر رایج هستند. انواع مننزیت و دلایل پدیدار شدن آنها به صورت زیر است:
مننژیت ویروسی:
مننژیت ویروسی شایع‌ترین نوع مننژیت است به طوری‌که ویروس‌های گروه انتروویروس عامل 52 درصد مننژیت در بزرگسالان و 58 درصد در نوزادان هستند. مننژیت ویروسی در تابستان و پاییز بیشتر رخ می‌دهد و سویه‌های عامل آن عبارتند از:
- کوکساکی ویروس A و B
- آنفولانزا
- ویروس اوریون
- ویروس HIV
مننژیت باکتریایی:
مننژیت باکتریایی مسری است و در اثر آلوده شدن به باکتری‌های خاص ایجاد می‌شود. این نوع مننژیت در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. مهم‌ترین انواع باکتری‌هایی که باعث مننژیت باکتریایی می‌شوند عبارتند از:
- استرپتوکوک پنومونیه که معمولاً دستگاه تنفسی، سینوس‌ها و حفره بینی را آلوده می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد مننژیت پنوموکوکی شود.
- نایسریا مننژیتیدیس، که از طریق بزاق و سایر مایعات تنفسی پخش می‌شود و باعث ایجاد مننژیت مننگوکوکی می‌شود.
- لیستریا مونوسیتوژنز که در گروه باکتری‌های منتقله از راه غذا قرار دارد و مننژیت لیستریایی را پدید می‌آورد.
- استافیلوکوکوس اورئوس که به طور طبیعی بر روی پوست یافت می‌شود اما در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند به ویژه افراد سالخورده باعث مننژیت استافیلوکوکی می‌شود.
دلایل ابتلا به مننژیت در سالمندان چیست؟
مننژیت نوعی التهاب غشاهای مغزی و نخاعی است و می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما سالمندان به دلیل فاکتورهای مرتبط با افزایش سن، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. برخی از دلایل ابتلا به مننژیت در سالمندان به قرار زیر است:
سیستم ایمنی ضعیف: با افزایش سن، سیستم ایمنی ضعیف‌تر می‌شود و بدین ترتیب سالمندان بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های مختلف از جمله مننژیت قرار می‌گیرند.
بیماری‌های مزمن: برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت، روماتیسم قلبی در سالمندان و بیماری‌های کلیوی می‌توانند بدن را تضعیف کرده و این افراد را در معرض خطر ابتلا به مننژیت قرار دهند.
ضعف حفاظتی مغز: با بالا رفتن سن، سد مغزی- نخاعی ساختار محکم و غیرقابل نفوذ خود را به تدریج از دست می‌دهد و در نتیجه، میزان حفاظت مغز در برابر عفونت‌ها کاهش می‌یابد.
عفونت‌های بیمارستانی: سالمندان به دلیل بستری شدن بیشتر در بیمارستان، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی از جمله مننژیت قرار دارند.
آیا واکسنی برای پیشگیری از مننژیت وجود دارد؟
چندین نوع واکسن برای پیشگیری از مننژیت باکتریایی و ویروسی در دسترس است. واکسن مننژیت برای افرادی که در محیط‌های پرخطر مانند خوابگاه‌های دانشجویی و پادگان‌ها زندگی می‌کنند، ضروری است. این واکسن همچنین برای افراد مسن به دلیل ضعف سیستم ایمنی توصیه می‌شود. اگر چه واکسن‌های مننژیت در پیشگیری از مننژیت مؤثر هستند، اما همه‌ی انواع مننژیت را پوشش نمی‌دهند. بنابراین، اگر علائم مننژیت را در خود و یا اطرافیان مشاهده کردید، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
مننژیت چگونه درمان می‌شود؟
نوع درمان بر اساس نوع مننژیت مشخص می‌شود. درمان مننژیت باکتریایی مستلزم بستری شدن فوری در بیمارستان و دریافت آنتی بیوتیک‌های تزریقی است. تشخیص و درمان به موقع مننژیت از آسیب مغزی و مرگ و میر جلوگیری می‌کند. مننژیت ویروسی ممکن است خود‌به‌خود برطرف شود، اما برخی از موارد مننژیت ویروسی با داروهای ضدویروسی داخل وریدی درمان می‌شوند.
آیا مننژیت مسری است؟
مننژیت قارچی و انگلی مسری نیستند اما مننژیت ویروسی و برخی از انواع مننژیت باکتریایی مسری هستند و از طریق تماس مستقیم با ترشحات بدن از جمله بزاق، مخاط و مدفوع منتقل می‌شوند. مننژیت باکتریایی، جدی‌ترین شکل مننژیت می‌تواند مسری نیز باشد، به خصوص اگر مننژیت از نوع مننگوکوکی باشد. مدارس، مهدکودک‌ها، پادگان‌ها، بیمارستان‌ها، خوابگاه‌های دانشجویی و محیط زندگی آلوده فضاهای اصلی انتشار این نوع عفونت است. به منظور پیشگیری از ابتلای سالمندان به مننژیت به‌خصوص انواع مسری آن، استفاده از خدمات پرستار سالمند روش مناسبی برای حفظ نظافت محیط و همچنین رعایت بهداشت شخصی سالمند است.
مننژیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص مننژیت با بررسی سابقه درمانی و معاینه بالینی شروع می‌شود. سن، شغل، محل استقرار (پادگان، خوابگاه و …) می‌تواند سرنخ‌های مهمی برای پی بردن به مننژیت باشد. در طول معاینه بالینی، پزشک علائم مشکوک به مننژیت را نیز ارزیابی می‌کند از جمله:
- تب
- لکه‌های پوستی
- ضربان قلب بالا
- سفتی گردن
- کاهش هوشیاری
پزشک در ادامه، آزمایش برداشت نمونه از مایع مغزی- نخاعی را تجویز می‌کند. این آزمایش به پزشک امکان می‌دهد تا مایع ستون فقرات را به منظور وجود نشانه‌های عفونی ارزیابی کند. برای مثال، وجود گلوکز، گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز سرنخ‌هایی در خصوص وجود عفونت در سیستم عصبی مرکزی هستند. این آزمایش همچنین می‌تواند به تجویز آنتی بیوتیک‌های موثر برای درمان کمک کند. سایر آزمایشات تکمیلی با هدف تشخیص مننژیت شامل موارد زیر است:
آزمایش کشت خون: در این روش باکتری‌های موجود در خون مشخص می‌شوند. بعضی از باکتری‌ها می‌توانند از خون وارد مغز شوند و باعث بروز مننژیت شوند.
آزمایش CBC (شمارش کامل خون): آزمایش CBC یک شاخص مهم برای ارزیابی سلامت عمومی افراد است. بررسی تعداد گلبول‌های قرمز و سفید خون وجود عفونت در بدن را آشکار می‌کند.
رادیوگرافی قفسه سینه: این روش تصویربرداری وجود ذات الریه، سل یا عفونت‌های قارچی را نشان می‌دهد. مننژیت ممکن است یکی از عوارض بیماری ذات الریه در سالمندان باشد.
سی تی اسکن مغز: مشکلاتی مانند آبسه مغزی یا فشار داخل جمجمه‌ای با CT اسکن آشکار می‌شود.
چگونه می‌توان از ابتلای سالمندان به مننژیت پیشگیری کرد؟
برخوردار بودن از سبک زندگی سالم اولین قدم برای پیشگیری از ابتلا به مننژیت است، از جمله:
- استراحت کافی
- ترک سیگار
- اجتناب از تماس با افراد دارای علائم
- شستن مکرر دست‌ها و رعایت بهداشت شخصی
واکسیناسیون دومین راه پیشگیرانه برای محفوظ ماندن از بیماری مننزیت است. واکسن‌های مننژیت عبارتند از:
- واکسن هموفیلوس آنفلوانزا
- واکسن پنوموکوک
- واکسن مننگوکوک
رعایت بهداشت شخصی تا حدود زیادی به از ابتلا به مننژیت پیشگیری می‌کند. برخی از انواع مننژیت از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن فرد آلوده مانند بزاق و ترشحات بینی منتقل می‌شوند. بنابراین، از به اشتراک گذاشتن لیوان، ظروف و وسایل شخصی خود با دیگران اجتناب کنید.
عوارض مننژیت در سالمندان چیست؟
عوارض مننژیت در سالمندان معمولا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای و ضعف عمومی بدن، شدیدتر است. بعضی از عوارض مننژیت در سالمندان به صورت زیر است:
مشکلات عصبی:
مننژیت باعث بروز التهاب در بافت مغز و نخاع می‌شود و به همین دلیل عوارض عصبی جدی همچون سردرد شدید، تشنج، فلج عضلانی، اختلال حسی و حرکتی و گاهی سکته مغزی را به دنبال دارد.
اختلالات قلبی:
مننژیت در برخی موراد باعث ایجاد التهاب در سیستم قلبی و عروقی می‌شود و ممکن است به عوارضی مانند تشنج و افت شدید فشار خون منجر شود.
عوارض تنفسی:
بعضی از انواع مننژیت باعث ظاهر شدن التهاب در ریه‌ها می‌شوند که با مشکلاتی مانند سرفه‌های مزمن و تنگی نفس قابل تشخیص است.
چه عواملی خطر ابتلا به مننژیت را افزایش می‌دهند؟
برخی از عوامل خطر مرتبط با مننژیت به شرح زیر است:
سیستم ایمنی ضعیف: افراد مبتلا به نقص ایمنی در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر هستند. در موارد زیر سیستم ایمنی در ضعیف‌ترین حالت خود قرار دارد:
1. افراد مبتلا به ایدز
2. افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی
3. بیماران سرطانی که دوره شیمی درمانی سرطان را سپری می‌کنند
4. کسانی که داروهای پیوند عضو یا پیوند مغز استخوان را مصرف می‌کنند
زندگی در محیط پر ازدحام: زندگی در مکان‌های شلوغ و متراکم خطر انتقال مننژیت را افزایش می‌دهد. برای مثال در مکان‌های زیر احتمال ابتلا به مننزیت بیشتر است:
1. خوابگاه‌های دانشجویی
2. پادگان‌ها
3. مدارس شبانه‌روزی
4. مدارس و مهدکودک‌ها
افزایش سن: همه گروه‌های سنی در معرض ابتلا به مننژیت هستند با این حال، افراد مسن به دلیل ضعیف بودن ایمنی و نیز مبتلا بودن به بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت در سالمندان بیشتر از سایر گروه‌های سنی در معرض خطر قرار دارند.
حضور پرستار سالمند چه کمکی به پیشگیری و درمان مننزیت در سالمندان می‌کند؟
حضور پرستار سالمند می‌تواند به پیشگیری و درمان مننژیت در سالمندان کمک کند. برخی از راه‌هایی که پرستاران می‌توانند در این زمینه کمک کنند عبارتند از:
بهبود بهداشت شخصی: پرستاران می‌توانند بهداشت شخصی سالمندان را در حد مطلوبی حفظ کنند. اقداماتی نظیر شستشوی منظم دست‌ها، استحمام روزانه، تعویض لباس‌های زیر و نظافت محیط از جمله کارهایی است که به پیشگیری از ابتلای سالمندان کمک می‌کند.
تشخیص زودهنگام علائم: پرستاران با شناخت علائم غیرطبیعی در سالمندان به تشخیص بیماری کمک می‌کنند.
مراقبت از بیمار بستری شده: اگر سالمند به دلیل ابتلا به مننزیت بستری شده است، پرستار سالمند می‌تواند کمک‌هایی همچون تهیه غذای مقوی، دادن مایعات کافی به بیمار، یادآوری زمان مصرف داروها، شستشوی البسه و انجام نظافت شخصی به بیمار ارائه دهد.