نارسایی قلبی در سالمندان
نارسایی قلبی علت اصلی بستری شدن سالمندان در بیمارستان است به طوری‌که تقریباً 14 درصد از مردان و 13 درصد از زنان بالای 80 سال دچار نارسایی قلبی هستند. نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب نتواند به مقدار کافی خون را به سراسر بدن پمپاژ کند. در سالمندان مبتلا به نارسایی قلبی حداقل 60 درصد آنان به چندین بیماری زمینه‌ای نیز مبتلا هستند. از این‌رو، حمایت ویژه و پرستاری صبورانه نقش مهمی در مراقبت از سالمندان مبتلا به نارسایی قلبی دارد. برای این هدف، بهره گرفتن از تجربه و آگاهی پرستار سالمند تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت افراد سالخورده خواهد داشت.
در این مقاله شرکت خدمات پرستاری کیان مهر موضوعات مهم در خصوص نارسایی قلبی سالمندان با استناد به مقالات معتبر پزشکی گردآوری کرده است.
نارسایی قلبی چیست؟
نارسایی قلبی به دلیل ضعف عضله قلب و ناتوانی آن در پمپاژ خون کافی به کل بدن رخ می‌دهد. بدون جریان خون کافی، تمام عملکردهای کلیدی بدن تحت تاثیر قرار گرفته و متعاقب آن علائمی مانند تپش قلب، تنگی نفس و تورم پدیدار می‌شود. نارسایی قلبی ممکن است تنها سمت راست قلب و یا تنها سمت چپ قلب و یا هر دو سمت را به طور همزمان درگیر کند. بسته به نوع نارسایی و گستردگی آن، علائم و نشانه‌ها در افراد مبتلا نیز تا حدودی متفاوت است. دو نوع نارسایی قلبی در سالمندان شایع است که به صورت نارسایی حاد و نارسایی مزمن طبقه‌بندی می‌شوند. در نارسایی حاد قلبی، علائم به طور ناگهانی ظاهر شده و نسبتاً سریع نیز از بین می‌روند. این وضعیت ممکن است نتیجه آسیب دیدن دریچه‌های قلبی و یا عوارض سکته قلبی در سالمندان باشد. اما در مقابل، در نارسایی مزمن علائم ادامه‌دار هستند و با گذشت زمان نوسان زیادی ندارند. نارسایی قلبی سالمندان یک مشکل جدی است که درمان آن نیاز به صبر و حوصله دارد. بنابراین، به خدمت گرفتن پرستار سالمند به منظور مراقبت هرچه بیشتر از فرد مبتلا به نارسایی قلب، تاثیر شایانی در سلامتی سالمند و اطمینان خاطر خانواده دارد.
دلایل ابتلا به نارسایی قلبی در افراد مسن چیست؟
معمولا چندین عامل در بروز نارسایی قلبی دخیل هستند که شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا و طولانی مدت
- داشتن سابقه حمله قلبی
- سابقه بیماری‌های عروق کرونری (گرفتگی عروق قلب)
- آسیب دریچه‌های قلبی
- آریتمی (ضربان غیرطبیعی قلب)
- میوکاردیت التهابی (یک نوع بیماری خودایمن)
- آپنه انسدادی خواب
تنگی دریچه‌های قلب یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به نارسایی قلبی در سالمندان است. با افزایش سن و آسیب دیدن دریچه‌ها، فشار داخل بطن‌های قلب به طور غیرمتعارفی افزایش می‌یابد. این گونه تغییرات مخرب به مرور زمان باعث تضعیف عضله قلب و بروز نارسایی می‌شود.
یکی دیگر از علل مهم نارسایی قلبی در افراد سالخورده، آپنه انسدادی خواب است که از علائم آن می‌توان به خروپف با صدای بلند اشاره کرد. این عارضه بدین شکل است که در طی خواب ممکن است برای چند ثانیه راه‌های تنفسی به دلایلی مسدود شوند. این وقفه کوتاه تنفسی می‌تواند سیستم الکتریکی قلب را تحت تاثیر قرار داده و به مرور زمان منجر به نارسایی قلبی شود.
علائم نارسایی قلبی در سالمندان چیست؟
علائم نارسایی قلبی بسته به سن، نوع نارسایی و شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. شایع‌ترین نشانه‌های نارسایی قلبی به صورت زیر است:
- تنگی نفس در حین فعالیت فیزیکی
- خستگی غیرطبیعی
- تورم پا
علائم نارسایی قلبی در افراد مسن تا حدودی غیرمعمول بوده و شامل موارد زیر است:
- مشکلات فکری و آشفته شدن ذهن
- بی‌حالی و بی‌رمقی شدید
- زودرنجی و تحریک‌پذیری
- بی‌اشتهایی
- مشکلات گوارشی مانند یبوست و اسهال
نارسایی قلبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر علائم مشکلات قلبی در فرد سالمند بروز کرده است، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. این موضوع به ویژه برای سالمندان دارای سابقه فشار خون بالا، بیماری عروق کرونر و حمله قلبی اهمیت دوچندان دارد. متخصصان قلب و عروق از راه‌های زیر نارسایی قلبی را تشخیص می‌دهند:
معاینه بالینی: پزشک با ارزیابی صدای قلب، بررسی عملکرد ریه‌ها و کبد به نشانه‌های اولیه نارسایی کبد پی می‌برد.
رادیوگرافی قفسه سینه: در این روش تصویربرداری قسمت‌های متورم قلب، آسیب دریچه و تجمع مایع در ریه‌ها قابل تشخیص است.
اکوکاردیوگرافی (تست اکو): در این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر زنده از داخل قلب استفاده می‌شود تا نحوه پمپاژ و عملکرد قلب مشخص شود.
الکتروکاردیوگرام (نوار قلب): در این روش الکترودها بر روی قفسه سینه، بازوها و پا‌ها وصل می‌شوند تا فعالیت الکتریکی قلب ثبت شود.
سی تی اسکن عروقی (CT): در این روش تصویربرداری از اشعه ایکس برای بررسی ساختار قلب و رگ‌های آن استفاده می‌شود.
نارسایی قلبی در سالمندان چگونه درمان می‌شود؟
اولین گام برای درمان نارسایی قلبی، یافتن علت و درمان ریشه‌ای بیماری است. به عنوان مثال، دیابت، فشار خون بالا و سایر شرایطی که به نارسایی قلبی منجر می‌شوند، نیاز به درمان دارند. به طور کلی، درمان نارسایی قلبی مستلزم اصلاح سبک زندگی و از بین بردن فاکتورهای خطر است. در کنار آن بسته به نوع نارسایی ممکن است یکی از روش‌های درمانی زیر مورد استفاده قرار بگیرد:
تجویز دارو:
دیورتیک‌ها (داروهای ادرار آور) و مهارکننده‌های ACE دو داروی رایج برای درمان نارسایی قلبی هستند.
دستگاه ضربان ساز ICD (پیس میکر ICD):
دفیبریلاتور قلبی (ICD) دستگاهی است که در داخل بدن بیمار تعبیه می‌شود و در موارد اضطراری ضربان نامنظم قلب را به ریتم صحیح بازمی‌گرداند.
دستگاه ضربان ساز CRT (پیس میکر CRT):
در این روش، یک دستگاه پیس میکر کوچک به نام CRT در داخل بدن بیمار کاشته می‌شود. این دستگاه با ایجاد سیگنال‌های الکتریکی، قلب را به ریتم صحیح بازمی‌گرداند.
با چه اقداماتی می‌توان نارسایی قلبی در سالمندان را کنترل کرد؟
مدیریت کردن شرایط و جلوگیری از بروز عوارض جدی در افراد سالخورده مستلزم دانش و تجربه است. در این زمینه پرستار سالمند می‌تواند نقش بسزایی در بهبود وضعیت جسمانی فرد مبتلا به نارسایی قلبی و افزایش کیفیت زندگی وی و خانواده داشته باشد. در کنار استفاده از خدمات پرستاری سالمند می‌توان نکات زیر را نیز به منظور درمان هرچه سریع‌تر بیماری رعایت کرد:
کاهش نمک در رژیم غذایی:
سالمندان مبتلا به نارسایی قلبی باید حداقل میزان نمک را در طول روز مصرف کنند. میزان نمک مصرفی رزوانه توسط پزشک به اطلاع فرد و خانواده می‌رسد.
کنترل وزن بدن:
بالا بودن وزن و ابتلا به چاقی با مشکلاتی مثل دیابت، فشار خون و اختلالات قلبی در ارتباط است.
افزایش مصرف میوه و سبزیجات:
با کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها و افزایش مصرف میوه و سبزیجات می‌توان از تجمع انواع چربی‌ها مثل تری‌گلیسیرید و کلسترول در خون جلوگیری کرد.
ورزش:
افراد مبتلا به نارسایی قلبی باید تا حد امکان با ورزش منظم قلب خود را تقویت کنند. این کار به بازگرداندن ریتم طبیعی قلب و کاهش آریتمی کمک می‌کند.
عوارض نارسایی قلبی چیست؟
نارسایی قلبی در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به احتقان قلبی گردد که در آن خون و مایعات در نواحی مختلف بدن مانند کبد و ریه‌ها جمع می‌شوند و شرایطی بالقوه خطرناکی را رقم می‌زنند. بنابراین تا حد امکان شرایطی را برای سالمند ایجاد کنید (اصلاح سبک زندگی- به خدمت گرفتن پرستار سالمند) تا با سپری کردن صحیح مسیر درمان از چنین عوارضی به دور باشد. عوارض نارسایی قلبی درمان نشده شامل موارد زیر است:
- سکته قلبی
- آمبولی ریه
- آریتمی قلب
- اختلال عملکرد کلیه
در صورت پدیدار شدن هر یک از علائم زیر در فرد مبتلا به نارسایی قلبی بلافاصله با اورژانس به شماره 115 تماس بگیرید:
- درد تیز و کوبنده قفسه سینه
- فشار و سنگینی در قفسه سینه
- سرگیجه و ضربان قلب سریع و تعریق سرد
- استفراغ و حالت تهوع
چه عواملی در سبک زندگی خطر ابتلا به نارسایی قلبی را افزایش می‌دهند؟
چندین عامل می‌توانند خطر ابتلا به نارسایی قلبی را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:
فشار خون بالا: پرفشاری خون می‌تواند با آسیب به عروق خونی، عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار داده و از این طریق باعث افزایش خطر نارسایی قلبی شود.
چربی خون بالا: سطح بالای چربی خون باعث ایجاد پلاک چربی در دیواره عروق می‌شود. با افزایش حجم پلاک رگ‌ها باریکتر شده و عرصه برای فعالیت قلب سخت‌تر می‌شود.
دیابت در سالمندان: دیابت به مرور زمان باعث آسیب رساندن به عروق خونی می‌شود و خطر نارسایی قلبی را تشدید می‌کند.
سیگار کشیدن: استعمال دخانیات از جمله سیگار و قلیان موجب بالا رفتن فشار خون، افزایش چربی رگ‌ها و کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود که همگی با خطر نارسایی قلبی در ارتباط هستند.
کم تحرکی: عدم فعالیت بدنی باعث اضطراب، افسردگی و افزایش فشار خون می‌شود که همگی در بروز نارسایی قلبی دخیل هستند.
ژنتیک: بعضی از ژن‌های به ارث رسیده از والدین خطر نارسایی قلبی را افزایش می‌دهند. در واقع این افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند.
سن: با افزایش سن، عروق خونی ضعیف و آسیب‌پذیر می‌شوند. رگ‌های خونرسان به عضله قلب در صورت آسیب دیدن مشکلاتی مثل آریتمی و نارسایی قلبی را پدید می‌آورند.
نقش پرستار سالمند در توانبخشی سالمند مبتلا به نارسایی قلبی چیست؟
توانبخشی برای سالمندان مبتلا به نارسایی قلبی، رکن اصلی بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سطح عملکرد قلب است. برای توانبخشی قلبی سالمند مبتلا به نارسایی قلب،می‌توان به رویکردهای مختلفی از جمله اصلاح سبک زندگی، مصرف دارو و ورزش و تمرینات فیزیوتراپی روی آورید. پرستار سالمند قادر است با اصلاح شیوه زندگی سالمند و کمک به وی برای انجام دقیق حرکات فیزیوتراپی، نقش تاثیرگذاری در بهبود وضعیت قلب و توانبخشی فرد سالخورده داشته باشد.
فیزیوتراپی چه تاثیری در بهبود وضعیت بیماران مبتلا به نارسایی قلبی دارد؟
فیزیوتراپی یکی از راهکارهای درمانی است که با توانبخشی قلب، سبب تسریع درمان بیماران مبتلا به نارسایی قلبی می‌شود. بیماران مبتلا به نارسایی قلبی در صورت برخوردار شدن از تمرینات مناسب استقامتی، قدرتی و هوازی می‌توانند شرایط قلبی خود را به طور چشمگیری ارتقا دهند. در این مسیر جهت انجام دقیق تمرینات در منزل و نیز مراقبت صبورانه از سالمند می‌توان از تجربه، دانش و شکیبایی پرستار سالمند استفاده کرد. برخی از فواید فیزیوتراپی در بهبود وضعیت بیماران مبتلا به نارسایی قلبی شامل موارد زیر است:
افزایش قدرت ماهیچه قلب: تمرینات استقامتی و قدرتی متناسب با وضعیت بیمار می‌توانند به افزایش قدرت عضلات قلبی کمک کرده و عملکرد قلب را بهبود ببخشند.
کاهش علائم نارسایی قلبی: فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش علائم نارسایی قلبی مانند خستگی مفرط، تنگی نفس و تپش قلب کمک کند.
بهبود وضعیت جسمانی و روانی: تمرینات فیزیکی منظم تاثیر چشمگیری در بهبود وضعیت جسمانی و روانی بیماران مبتلا به نارسایی قلبی دارد.